خانه ی لاری های یزد خانه ی تالار و بادگیر | همراه با پلان و جزئیات

خانه لاري هاي از گنجینه خانه های تاریخی یزد است که در محله فهادان، گذر بوزداران واقع شده است. خانه لاری های یزد، صد و سی سال پیش بنیان نهاده است، فرزندان این خاندان چندین نسل در این خانه زندگی کرده اند، در سال ۱۳۶۳ شمسی، سازمان میراث فرهنگی آن را خریده و محل اداره خود در شهر یزد کرده است.

ساختار و اجزا خانه لاری های یزد

اجزای اصلی این خانه دو حیاط بزرگ و کوچک با مجموعه ای از ایوانها و تالارها و آنانها و نیز یک سردر و هشتی است. هشتی در حد فاصل دو حیاط قرار گرفته است و به هر دو دسترس یکسان دارد. برخی فضاهای خدماتی خانه، مانند اسطبل و مطبخ و انبار، با درهایی دیگر با بیرون ارتباط جدا دارند. بنای خانه لاری ها، علاوه بر اجزای یاد شده، در گوشه شمال شرقی بخش مجزایی دارد که شامل یک اتاق و حیاطی کوچک است. این حیاط نیز با ورودی مستقلی با بیرون بنا ارتباط دارد.

جملگی در اطراف آن نشسته اند و به آن می نگرند؛ اما فضاهای خدمانی بیشتر در گنجها و در پس اتاقهای رو به حیاط واقع شده و از خوان گسترده حیاط بی بهره اند و همین آنها را فضاهایی کم اهمیت کرده است. حیاط اصلی مستطیل شکل و کشیدگی آن تقریبا در امتداد شمال شرقی جنوب غربی است. جبهة جنوب غربی این حیاط از دیگر جبهه ها بلندتر و مهم تر است. در میانه ی این جبهه، یعنی مهم ترین و بزرگ ترین فضای خانه، در رأس حیاط اثر فراوانی در کیفیت فضایی حیاط گذاشته است. برخلاف جبهه جنوب غربی، بخش اعظم جبهه شمال شرقی حیاط را (به جز ایوان کوچک و کوتاه در مرکز آن) مجموعه ای از فضاهای بسته تشکیل می دهد و همین بر اهمیت ایوان اصلی می افزاید، دو جبهه جنوب شرقی و شمال غربی نیز با یکدیگر متفاوت است. در جبهه شمال غربی، سه ایوان کوچک در مرکز و دو سه دری در طرفین آنها و دو راهرو در دو انتهای جبهه واقع است؛ اما برعکس، در میانه جبهة جنوب شرقی، فضاهای بسته نشسته اند.

یک پنج دری در مرکز و در هر سمت آن، ابتدا ایوانچهای باریک و سپس سه دری و دوباره ایوانچهای دیگر قرار دارند. لذا در یکی از دو جبهة مقابل فضای نیم باز و در دیگری با فضای بسته است. در جبهه جنوب شرقی، راهروها (فضاهای نیم باز ) در حد فاصل فضاهای بسته قرار دارد و در جبهه مقابل آن، فضاهای بسته چون حامیان فضای نیم باز جلوه کرده اند. این دو جبهه رو به هم عمق یکسانی دارند. جبهة جنوب شرقی از دو لایه فضایی تشکیل شده است: لایه اول آن اتاقهایی است در کنار حیاط و رو به آن؛ و لایه دیگر در پس این اتاقهاست و مختص فضاهای خدماتی است. جبهه شمال غربی نیز از دو لایه فضایی تشکیل شده است، لیکن در لایه به هم متصل است.

بر اثر بلندی ایوان حیاط اصلی و دهانه وسيع آن، گویی حیاط به داخل آن گسترش یافته و در میان این دو، پیوندی محکم برقرار گشته است. بعلاوه، پرتراشی بدنه های داخل ایوان آن را بخشی از دیوارهای پر کار حياط جلوه می دهد که در ایران ادامه یافته است. همه این ها بخشی معتبر از حیاط را تشکیل می دهد که مشرف بر علت دیگری است که بر ارج و منزلت این بزرگ خانه می افزاید. اتاقها و گوشوارهایی زینت این حیاط هستند که در دو طبقه در اطراف آن قرار گرفته اند و درها و پنجره های خود را به آن گشوده اند. در این ترکیب، به این می ماند که ایوان بستگانی یافته که در اطراف آن نشسته اند. در پشت ایوان، بادگیر رفیعی وجود دارد که از داخل حیاط به خوبی دیده می شود؛ اما بر خلاف معمول، این بادگیر نه بر محور اصلی حیاط، بلکه در گوشه ایران واقع شده است. در حیاط کوچک تر، ایوانی با نمایی بلندتر از دیگر نماها و دهانه ای وسیع در مرکز جبهه جنوب غربی نشسته و در مقابل آن با تقابل دو نما پدیدار شده است.

جبهه شمال غربی این حیاط نیز قابل توجه است؛ سراسر این جبهه از یک هفت دری تشکیل شده و لذا نمایی ساده، اما زیبا یافته است، در جبهه مجاور آن (شمال شرقی)، تکرار و تجمع طاق نماها را در قالب یک پنج دری و یک  سه دری می توان دید. در جبهه چهارم حیاط، دیواری تراش خورده با قابهایی معادل با هفت دری ضلع مقابل وجود دارد. بدین ترتیب، در میان این همه تفسیمات مشابه و مکرر در نمای سه جبهه حياط ایوان جبهه جنوب غربی تمایز و تشخص یافته است.

حباط سوم، یک طبقه بلندتر از حیاط دوم است و فضاهای اطراف آن ارتباط کمی با دیگر بخشهای خانه دارد. به این ترتیب، این حیاط بخشی کاملا مستقل از خانه است.

در زیر حیاط سوم، فضایی چلیپا شكل قرار دارد که نورگیر میان سقف آن در وسط حیاط باز شده است. این فضا را هم می توان فضایی باز شمرد. زیرا سقف آن در مرکز روزنه ای بزرگ دارد. زیبایی این سقف در خانه لاری ها در این است که همچنین می توان این سقف را فضایی بسته تلقی کرد که روزنه ای به آسمان دارد. به هر حال، استقرار این فضا در زیر حیاط ترکیب فضایی قابل توجهی پدید آورده است که ترکیبی با دو عرصه مجزاء اما مرتبط به هم دارند.

سردابها و انبارهای خانه با پلکانهایی به سطح حیاطها با فضای قابل اعتنای آن با یکدیگر مرتبط اند. به این ترتیب شاید این فضاها را نتوان فضاهای جدایی و مشخص دانست و شاید درست تر آن باشد که آنها را بخشی از عرصه ها و فضاهای فوقانی شان به حساب آورد که به زیر زمین گسترش یافته اند.

نقشه و پلان بنای تاریخی خانه لاری ها